- Sự tích về Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên
- Đền thờ Chầu Đệ Nhất
- Kinh nghiệm khi đi lễ Chầu Đệ Nhất
- Bản văn Chầu Đệ Nhất
- Bản 1:
- Bản 2:
Đứng đầu trong Thập Nhị Vị Chầu Bà – các vị thánh cai quản khắp bốn phương tám hướng trên rừng dưới nước của đất Việt ta, phải kể đến Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên. Ngài là vị thánh được nhân dân ta huyền hóa qua đời thứ nhất mẫu Liễu giáng hạ ở Vị Nhuế, Nam Định.
Sự tích về Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên
Chầu cả thượng thiên
Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên còn được sắc phong là “Đệ Nhất hoa nương công chúa làm việc thượng thiên – Đệ nhất thượng thiên công chúa”. Trong hàng Tứ Phủ Chầu Bà, ngài là vị Chầu Bà ở ngôi cao nhất, quyền lực nhất, cai quản Thượng Thiên, nắm giữ sổ Tam Tòa. Khi thanh nhàn, Chầu lại cùng các tiên nữ hầu cận vui vẻ dạo chơi, giáng phúc cho dân.
“Khăng khăng giữ sổ tam tòa
Lên đền chầu Chúa Liễu Hoa cầm quyền
Thông tri tam giới hoàng thiên
Coi khắp cửa phủ, miếu đền thiếu đâu”
(Trích bản văn Chầu Đệ Nhất)
Ngài được coi chính là hóa thân đời thứ nhất của Mẫu Đệ Nhất và được nhân dân ta truyền tụng tới tận bây giờ.
Chầu Đệ Nhất vốn là Thiên Cung Tiên Nữ, con gái của vua Ngọc Hoàng, giáng hiện tại xứ Thanh giúp dân vệ quốc. Cũng có quan niệm cho rằng, Bà là Quế Hoa Công Chúa (hay còn được gọi là Chầu Quế, khác với Mẫu Đệ Nhị) trên thiên cung, giáng xuống Đồi Ngang Phố Cát, kề cận bên Mẫu Liễu Hạnh.
“Chầu quế trong triều giá ngự Đồi Ngang
Có phen giả ní giả nàng
Sài di di án sai nàng nàng lên
Có phen làm chúa thượng thiên
Khi giả làm chúa thoải tiên thoải tề
Phàm trần ai thấy tin nghe
Khấn thôi tạ lễ miếu nghè kê văn”
(Trích bản văn Chầu Đệ Nhất)
Đền thờ Chầu Đệ Nhất
Về đền thờ chính của Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên, một số ý kiến cá nhân cho rằng là đền Rồng, Thanh Hóa là nơi thờ riêng, lưu rõ dấu tích của Chầu nhất.
“Bóng kim ô ánh vàng xe xế
Cung thỉnh mời Chầu Quế ngự lên
Ngôi cao lồ lộ trung thiên
Tòa vàng choi chói cửa đền thung dung
Sớm mai vui vẻ đền Rồng
Ngày chơi phủ tía lầu hồng vào ra”
(Trích bản văn Chầu Đệ Nhất)
Đền Rồng, Thanh Hóa
Thực tế vì là hóa thân của Mẫu Đệ Nhất nên những nơi nào Mẫu ngự đều có thể coi là đền Chầu Đệ Nhất.
Kinh nghiệm khi đi lễ Chầu Đệ Nhất
Hầu giá Chầu Đệ Nhất
Chầu Đệ Nhất khá ít khi về ngự đồng, đây cũng là đặc điểm chung của các vị thánh trên hàng Thượng Thiên, thuộc dòng đi tu. Chỉ những khi nào có tiệc khai đàn mở phủ, người ra trình đồng có tòa lễ Tứ Phủ Chầu Bà Sơn Trang thì thường thỉnh mời Chầu Bà về chứng tòa đàn màu đỏ (gồm hình Chúa (Chầu), hai cô hầu cận cầm quạt, mười hai cô nàng, động chúa, thuyền thoi,…). Khi về ngự đồng Chầu Đệ Nhất thường vận áo đỏ thêu phượng (hoặc có thể là áo gấm) khoác khăn hồng (khăn buồm).
Dâng lễ Chầu Đệ Nhất
Giống như các vị Chầu Bà khác, một mâm lễ Chầu Bà Đệ Nhất cho khách hành hương thành kính tới dâng lễ Ngài thường bao gồm một đĩa hoa, một đĩa quả nhiều loại quả, một cơi trầu, nén hương, xôi thịt, cút rượu, giấy tiền và cánh sớ.
Bản văn Chầu Đệ Nhất
Bản 1:
Sớm mai vui vẻ đền Sòng
Ngày chơi phủ chính lầu hồng vào ra
Lên đền chầu Chúa Liễu Hoa cầm quyền
Thông tri tam giới hoàng thiên
Coi khắp cửa phủ, miếu đền thiếu đâu
Trong ngoài thay thảy trước sau
Sửa sang mẫu phó quyền chầu bà coi
Quân thần phải đạo chúa tôi
Cô hầu cô hạ nàng đôi dập dìu
Khoe xanh xanh tốt đáng yêu
Khoe tài tài khéo khéo chiều lòng xuân
Đền thờ tả phượng hữu lân
Hoa Lan hoa cúc thanh tân chơi bời
Thiên Đình chén rót đầy vơi
Khúc ca điểm đót cợt người người hay
Đàn cầm khéo gẩy năm dây
Cung huỳnh gió lọt chuốt mây lọt vàng
Thung dung ghẹo khách qua đàng
Nhỡn tinh lóng lánh mày ngang đằm đằm
Miệng cười hoa nở đáng trăm
Răng đen rưng rức hoãn chằm vàng đeo
Đã lên ngôi báu trong triều
Đã nên ngọc tốt vàng yêu dương tòa
Miệng cười tươi tốt như hoa
Thanh tân lịch sự nết na dịu dàng
Càng nhìn càng thắm nhân doan
Nết na yểu điệu muôn vàn thảo hay
Việc nào mà chẳng tới tay
Lên đền xuống phủ chả ngày nào sai
Có phen biến gái hiện trai
Ai thắm thắm vậy ai phai phai liền
Biết ra thời nhẹ như tên
Nếu mà không biết như thuyền bỏ neo
Quở cho trăm chứng hiểm nghèo
Chầu quế trong triều giá ngự Đồi Ngang
Có phen giả ní giả nàng
Sài di di án sai nàng nàng lên
Khi giả làm chúa thoải tiên thoải tề
Phàn trần ai thấy tin nghe
Khấn thôi tạ lễ miếu nghè kê văn
Trần phàm kẻ vái người van
Còn đương nhẫn nhục nhân gian mờ mờ
Xem ra số phải phụng thờ
Kẻ khấn người vái nam mô khấn đầu
Biết bà bệnh tật khỏi đau
Kim ngân vàng mã để hầu dâng lên
Thỉnh Chầu Chắc giáng bản đền
Khuôn phù đệ tử thiên niên thọ trường.
Bản 2:
Bóng kim ô ánh vàng xe xế
Cung thỉnh mời Chầu Quế ngự lên
Ngôi cao lồ lộ trung thiên
Tòa vàng choi chói cửa đền thung dung
Sớm mai vui vẻ đền Rồng
Ngày chơi phủ tía lầu hồng vào ra
Khăng khăng giữ sổ tam tòa
Lên đền chầu Chúa Liễu Hoa cầm quyền
Thông tri tam giới hoàng thiên
Coi khắp cửa phủ, miếu đền thiếu đâu
Trong ngoài thay thảy trước sau
Sửa sang Mẫu phó quyền Chầu bà coi
Quân thần phải đạo chúa tôi
Cô hầu cô hạ nàng đôi dập dìu
Khoe xanh xanh tốt đáng yêu
Khoe tài tài khéo khéo chiều lòng xuân
Đền thờ tả phượng hữu lân
Hoa lan hoa cúc thanh tân chơi bời
Thiên Đình chén rót đầy vơi
Khúc ca điểm đót cợt người người hay
Đàn cầm khéo gẩy năm dây
Cung huỳnh gió lọt chuốt mây mây vàng
Thung dung ghẹo khách quan đàng
Nhỡn tinh lóng lánh mày ngang đằm đằm
Răng đen rưng rức hoãn chằm vàng đeo
Đã lên ngôi báu trong triều
Đã nên ngọc tốt vàng yêu chương tòa
Miệng cười tươi tốt như hoa
Thanh tân lịch sự nết na dịu dàng
Càng nhìn càng thắm nhân doan
Nết na yểu điệu muôn vàn thảo hay
Việc nào mà chẳng tới tay
Lên đền xuống phủ không ngày nào sai
Có phen biến gái hiện trai
Ai thắm thắm vậy ai phai phai liền
Biết ra thời nhẹ như tên
Nếu mà không biết như thuyền bỏ neo
Quở cho trăm chứng hiểm nghèo
Chầu Quế trong triều giá ngự Đồi Ngang
Có phen làm chúa thượng thiên
Khi giả làm chúa thoải tiên thoải tề
Phàm trần ai thấy tin nghe
Khấn thôi tạ lễ miếu nghè kêu văn
Trần phàm kẻ vái người van
Còn đương nhẫn nhục nhân gian mờ mờ
Xem ra số phải phụng thờ
Kẻ khấn người vái nam mô khấn đầu
Biết bà bệnh tật khỏi đau
Kim ngân vàng mã xếp tàu đầy vơi
Có phen thong thả ngự chơi
Non bồng nước nhược mọi nơi rơi vào
Quế huê giá ngự võng đào
Khi ra nghè miếu khi vào chầu vua
Chầu rồi thẳng tới kinh đô
Đồi Ngang, Phố Cát bốn mùa dong chơi
Biết ra lễ bái thỉnh mời
Chầu bà trắc giáng ngự nơi bản đền
Thuốc bà tam vị thần tiên
Tàn nhang nước thái độ cho lại lành
Lễ bà nón thắm hài xanh
Đem về tiến nạp lấy danh cho đồng
Chầu về giá ngự từ trung
Khuông phù đệ tử hưng long thọ trường.
