- Những xác ướp cổ nhất
- Tập tục biến mất
- Cách người Chinchorro ướp xác
- Kỹ thuật ướp xác của người Ai Cập cổ đại
Đó là những người Chinchorro ở sa mạc Atacama (Chile). Cách đây 7.000 năm, họ đã khám phá ra cách bảo quản xác người chết.
Những xác ướp cổ nhất
Sa mạc Atacama, nơi khô cằn nhất thế giới, có những xác ướp lâu đời nhất thế giới. Những cư dân Ai Cập đầu tiên xuất hiện vào khoảng năm 3150 TCN. Trong khi đó, người Chinchorro đã xuất hiện từ năm 7000 TCN và phát triển kỹ thuật ướp xác từ năm 5000 TCN.
Bernardo Arriaza, một nhà nhân chủng học vật lý tại Đại học Tarapacá cho biết: “Người Chinchorro là những người đầu tiên sinh sống ở phía bắc Chile và phía nam của Peru. Họ đã khai phá sa mạc Atacama”.
Tại vùng Arica và Parinacota, người ta đã tìm thấy hàng trăm hài cốt của những người Chinchorro từ khoảng năm 5450 TCN đến năm 890 TCN. Năm 2021, nghĩa trang này đã được UNESCO thêm vào danh sách Di sản Thế giới vì những giá trị khảo cổ học to lớn.
Những xác ướp đầu tiên trên thế giới không phải do người Ai Cập làm ra. (Ảnh: NatGeo).
Chúng không chỉ tiết lộ về cách thức ướp xác, chôn cất của nền văn hóa cổ đại. Những xác ướp này còn cho thấy cái nhìn mới về cấu trúc xã hội và tinh thần của cộng đồng thời bấy giờ. Khác với Ai Cập, ướp xác chỉ dành cho giới thượng lưu. Với người Chinchorro, ai cũng được ướp xác. Nó giống một nghi lễ dành cho người chết.
Tập tục biến mất
Người Chinchorro sống nhờ việc đánh bắt cá và săn bắn hái lượm. Họ từng sống gần sông Camarones, nơi chứa hàm lượng asen cao. Asen là chất cực độc, tồn tại trong mạch nước hoặc sâu trong lòng đất. Đây là tác nhân gây ra nhiều vụ ngộ độc của người Chinchorro cổ.
Bernardo Arriaza nói những cộng đồng Chinchorro đầu tiên định cư gần sông Camarones đã bị nhiễm độc mạn tính bởi asen. Điều này dẫn đến tỷ lệ tử vong chu sinh (tử vong thai nhi) cao.
Sự đau buồn và mong muốn kéo dài vĩnh hằng cuộc sống của người thân đã khiến họ nghĩ ra cách ướp xác. Thực tế, những xác ướp đầu tiên của người Chinchorro (niên đại 5.000-3.000 năm TCN) là trẻ em, bào thai, trẻ sơ sinh. Nội tạng của chúng được lấy ra và thay thế bằng đất sét cùng các vật liệu khác.
Asen khiến những người Chinchorro đầu tiên bị nhiễm độc mạn tính. (Ảnh: CGTN).
Tập tục này phát triển và kéo dài cho đến năm 890 TCN. Các xác ướp không giới hạn ở độ tuổi nào. Điểm chung là chúng đều được nhận xét “cực kỳ phức tạp và chẳng khác gì tác phẩm nghệ thuật”.
Một nghiên cứu năm 2017 của Đại học Chile đã chỉ ra sự thích nghi di truyền của người Chinchorro phát triển theo thời gian, nhất là các khu vực có hàm lượng asen cao.
Kết quả cho thấy 68% dân số hiện tại ở Camarones có một biến thể của enzyme AS3MT trong bộ gen của họ. Biến thể này cho phép họ dễ dàng loại bỏ asen qua nước tiểu.
Cách người Chinchorro ướp xác
Có 2 kỹ thuật phổ biến là “xác ướp đen” và “xác ướp đỏ”. Kỹ thuật đầu tiên xuất hiện từ năm 5000 TCN đến năm 3000 TCN.
Theo Mummipedia, người Chinchorro cổ sẽ cắt rời đầu, cánh tay, chân của người chết và lấy nội tạng. Sau đó, cơ thể người chết được làm nóng bằng cách đưa than nóng vào cơ thể rỗng.
Tiếp đến, để khô và loại bỏ thịt khỏi xương. Hộp sọ được cắt làm đôi. Họ nhồi một số vật liệu vào hộp sọ rồi khâu lại. Phần thi thể rỗng cũng được nhồi lông thú, sợi thực vật, đất sét… và phủ bên ngoài bằng lớp tro, mangan màu đen.
Cuối cùng, họ đội tóc giả và đeo mặt nạ đen cho xác ướp.
Xác ướp của người Chinchorro được nhồi nhiều vật liệu. (Ảnh: CGTN).
Cách làm “xác ướp đỏ” được phát triển từ khoảng năm 2500 TCN. Điểm khác biệt lớn nhất là họ không cắt các bộ phận người chết. Bộ phận duy nhất bị cắt là đầu nhằm loại bỏ não. Sau đó, họ rạch bụng, vai người chết để bỏ nốt nội tạng, làm khô.
Điểm giống là xác ướp cũng được nhồi vật liệu để giữ được hình dáng ban đầu. Sau cùng, họ khâu kín lại để tạo thành xác ướp hoàn chỉnh rồi phủ lên lớp đất sơn đỏ.
Kỹ thuật ướp xác của người Ai Cập cổ đại
Khoảng năm 2600 trước công nguyên, người Ai Cập mới bắt đầu ướp xác người chết một cách có chủ ý. Họ tiến hành theo quy trình đặc biệt để loại bỏ tất cả độ ẩm ra khỏi cơ thể, chỉ để lại dạng khô không dễ phân hủy. Kỹ thuật này được phát triển trong hơn 2000 năm sau đó. Xác ướp được chuẩn bị và bảo quản tốt nhất thuộc về các triều đại thứ mười tám đến hai mươi của Vương Quốc mới (khoảng năm 1570-1075 trước công nguyên), bao gồm xác ướp của những vị vua nổi tiếng từng triều đại.
Quá trình ướp xác mất 70 ngày, do các linh mục thực hiện. Những người này phải học một số kiến thức cơ bản về giải phẫu người. Đầu tiên, họ loại bỏ tất cả các bộ phận bị phân hủy nhanh chóng bên trong cơ thể, trước hết là bộ não. Linh mục sẽ chèn các dụng cụ móc đặc biệt qua lỗ mũi thi thể để lấy ra các mảnh mô não. Đây là một kỹ thuật tinh vi, được cho là khá khó khăn, đòi hỏi sự điêu luyện.
Sau đó, những linh mục tiếp tục loại bỏ các cơ quan dễ phân hủy ở phần bụng và ngực thi thể, thông qua vết cắt được thực hiện ở bên trái bụng. Trái tim được để nguyên bởi họ tin rằng nó là linh hồn một con người. Còn lại các cơ quan khác như dạ dày, phổi, ruột được lấy ra và bảo quản riêng biệt trong các hộp hoặc lọ, ngày nay gọi là lọ canopic. Chúng được chôn cùng xác ướp.
Sau khi lấy tất cả bộ phận cơ thể ra, các linh mục bắt đầu loại bỏ tất cả độ ẩm từ cơ thể. Họ dùng một loại muối có đặc tính làm khô để che phủ và cho thêm các gói natron bên trong cơ thể. Natron là một chất gây ức chế quá trình phân hủy. Khi đã khô hoàn toàn, họ lấy các gói natron ra và rửa nhẹ natron còn sót bên trong. Kết quả cuối cùng là một hình dạng con người rất khô nhưng vẫn nhận rõ dáng dấp.
Để xác ướp chân thực hơn, một số vùng trũng trên thi thể được lấp đầy bằng vải lanh và các vật liệu khác, mắt giả được thêm vào.
Tiếp theo là công đoạn gói xác ướp. Mỗi xác ướp cần hàng trăm thước vải lanh. Các linh mục cẩn thận băng các dải vải dài quanh cơ thể, thậm chí quấn riêng từng ngón tay và ngón chân trước khi bọc toàn bộ bàn tay bàn chân. Bùa hộ mệnh được đặt giữa các vỏ bọc và lời nguyện cầu được viết trên một số vải lanh. Thông thường các linh mục đặt một mặt nạ vào giữa những lớp băng đầu. Cuối cùng, họ quấn tấm vải liệm tại chỗ, rồi quấn vải lanh bao quanh. Xác ướp đã hoàn thành. Họ đặt vào quan tài và niêm phong.
Tập tục chôn cất người công phu như vậy cho thấy người Ai Cập cổ có mối bận tâm lớn về cái chết. Nhiều người lên kế hoạch sớm cho cái chết của mình. Họ nghĩ rằng không có cuộc sống nào tốt hơn hiện tại và họ muốn nó sẽ tiếp tục sau khi chết. Cơ thể được ướp là nơi lưu giữ linh hồn họ. Nó sẽ ở lại trong các lăng mộ, đi xuyên qua địa ngục và sang thế giới bên kia.
Các vị vua chúa, giới quý tộc và quan chức được ướp xác và chôn cất trong các ngôi mộ vĩ đại. Đây được cho là quá trình tốn kém, vượt quá khả năng của nhiều người.
Một số động vật cũng được ướp xác. Những con bò linh thiêng từ các triều đại đầu có nghĩa trang riêng tại Sakkara. Khỉ đầu chó, mèo, chim và cá sấu, cũng có ý nghĩa tôn giáo lớn, đôi khi được ướp xác, đặc biệt là trong các triều đại sau này.
Ngày nay, các nhà khảo cổ học và các chuyên gia sử dụng tia X để nghiên cứu xác ướp cổ đại. Các kỹ thuật mới cho thấy được dây thần kinh, mạch máu ở lớp móng tay, lớp da khác nhau, và thậm chí cả các tế bào mỡ (mỡ tích trữ). Các nhà khoa học không khỏi ngạc nhiên khi những xác ướp Ai Cập hàng nghìn năm đến nay vẫn còn nguyên vẹn.
