Vái lạy là hình thức, nghi lễ xuất hiện ở khắp nơi trong đời sống văn hóa người Việt. Người Việt chịu ảnh hưởng sâu sắc của Phật giáo, vì thế lễ này cũng có nguồn cơn từ những lễ nghi của đạo Phật.
1. Ý nghĩa vái 3 vái
Thắp 3 nén nhang, vái 3 vái và lạy 3 lạy có ý nghĩa rất sâu xa, liên quan mật thiết đến văn hóa và niềm tin của người Việt.
Theo Phật giáo, để thể hiện sự tôn kính, ngưỡng mộ với Đức Phật, chúng Phật tử sẽ chắp tay và cúi đầu lạy sát đất. Khi Phật giáo dần đi vào đời sống của người Việt thì nghi lễ lạy này lan dần ra trong các dịp khác như lễ cúng ông bà tổ tiên, lễ cúng các vị thần thánh,…
Ba vái, 3 lạy trong quan niệm Phật giáo tượng trưng cho lễ ba ngôi Tam Bảo: Phật, Pháp, Tăng. Một lạy nhớ ơn, kính ngưỡng Đức Phật soi sáng, chỉ đường để chúng sinh thoát khỏi khổ đau luân hồi, tìm thấy an nhiên cực lạc. Lạy thứ hai tượng trưng cho Pháp – những lời vàng ý ngọc mà Phật truyền tụng lại, nguyện ý thực hiện những lời răn dạy quý báu để hướng tới chân tâm, học Phật soi mình. Lạy thứ 3 tượng trưng cho Tăng – dẫn dắt chúng sinh trên con đường đạo, giúp chúng sinh gần gũi, thấu hiểu hơn với Phật pháp.
Còn trong quan niệm dân gian, 3 vái này: thứ nhất là là thể hiện cho tâm lễ kính Phật, thứ 2 là nguyện vọng mong muốn được giác ngộ, nguyện lòng hướng Phật và thứ 3 là trang nghiêm sám hối lỗi lầm của mình trước Phật.
Khi lạy, người đứng thẳng, hai chân nép sát vào nhau, hai tay chắp lại nghiêm trang, thể hiện sự nhất tâm, chính tà hòa làm một, thiện ác không phân tranh. Khi cúi lạy chắp hai tay trước ngực, đưa cao lên quá đầu rồi từ từ quỳ xuống, đầu cúi sát đất, hai tay mở rộng ra hai bên. Lặp đi lặp lại như vậy 3 lần.
Quan trọng nhất khi lạy vái là thành tâm, giữ tâm thanh tịnh, không màng tới thế sự, không suy nghĩ chuyện nhân sinh, thoát li cuộc sống toan tính đời thường. Một lòng hướng về đấng tâm linh, có như vậy mới sở cầu đắc sở nguyện, mọi sự hanh thông, thể hiện đúng tính chất và quy củ của lễ bái.
Tôn thờ tổ tiên, hương hỏa cho người đã khuất, nghi lễ cúng bái trang trọng đã ăn sâu vào văn hóa người Việt. Người ta cho rằng đó là cách tưởng nhớ đến ông bà, tổ tiên, một phần cũng ảnh hưởng từ Phật giáo.
Có thể thấy rằng thắp hương và lạy Phật không chỉ là hành động “theo thói quen” hay hành động “bề ngoài” mà chính là thể hiện cái tâm của con người. Cho nên, người xưa có câu “không thắp hương không bái lạy mà vẫn được phúc báo” chính là có ý nói rằng cái tâm của con người mới là yếu tố quan trọng nhất và được Thần linh nhìn thấy rõ.
2. Vì sao con người phải bái Phật?
Bái Phật là phương pháp tu tâm để diệt trừ sự cống cao, ngã mạn, bởi bản chất của con người luôn tự cao tự đắc, để cao “cái tôi”, coi bản thân là trung tâm vũ trụ. Đó là những tính xấu khiến mọi người xa lánh, làm tiêu mòn công đức.
Cho nên ta phải cúi lạy trước những bậc trí giả tài đức hơn, tự thấy mình không sánh kịp các Ngài, kém tài kém đức nên phải kính lạy Đức Phật, Đức Bồ Tát và các vị thần phật khác để diệt trừ tâm cao ngã mạn của bản thân.
Ngoài ra, lễ bái còn là pháp tu hành căn bản để giải thoát nghiệp chướng mà con người đã tạo ra từ nhiều kiếp trước. Trong đó, Phật giáo đặc biệt chú trọng việc bái Phật phải đi kèm với sám hối.
Sám hối thật sự là ý niệm phát ra từ trong suy nghĩ của mỗi người, không giới hạn ở nơi nào, cũng không bắt buộc phải quỳ trước tượng Phật.
Tượng Phật là đạo cụ để lễ bái, là tượng trưng cho nhân cách vĩ đại mà con người hướng tới. Người ta coi tượng Phật như tấm gương phản chiếu hành trình công đức sám hối đến đâu.
Động tác bái Phật là để tỏ lòng thành kính: hai tay chắp lại, cúi đầu khom người, cúi sát đất; hai cùi chỏ, hai đầu gối và trán chạm đất. Đây được gọi là tư thế bái Phật đúng chuẩn nhất.
Sở dĩ phải khom người cúi đầu là để bày tỏ sự khiêm tốn, thừa nhận phúc đức, trí tuệ của bản thân chưa đủ, cho nên vẫn cần phải được Đức Phật soi đường chỉ lối.
Người bình thường rất khó cúi đầu trước người khác, huống chi là để trán chạm đất. Nhưng mặt đất rất rộng lớn, là nơi nuôi dưỡng chúng sinh, vậy mà chúng sinh lại giẫm đất dưới chân, ném đủ thứ rác rưởi xuống đất.
Đất đai cung cấp cho con người nguồn tài nguyên vô tận, chúng ta cứ thế hưởng dụng mặt đất bao la như mội lẽ tự nhiên, như vậy chẳng lẽ không nên tỏ lòng thành kính cảm ơn mặt đất bằng cách cúi đầu quỳ lạy sát đất hay sao?
Con người ta rất dễ cúi đầu trước những người quyền cao chức trọng, có địa vị hơn mình. Nhưng trước người không mang lại lợi ích gì cho mình, thậm chí với người không bằng mình, để có thể cúi đầu cần phải có quá trình tu dưỡng lâu dài.
Thời xa xưa, những vị vua quan có lòng nhân ái, có tài đức nếu buông bỏ được thân phận cao quý của mình để cúi đầu trước các vị nhân sĩ, bá tánh thường dân, đối xử trọng hậu với người có thân phận thấp hơn mình thì nhất định sẽ nhận được sự cống hiến, phò trợ hết mình của những người kia. Đây chính là đạo lý kính trọng người khác thì sẽ nhận lại được sự tôn trọng tương tự.
Mong rằng qua bài viết trên đây, bạn có thể hiểu hơn về ý nghĩa tâm linh trong nghi thức cúng bái vô cùng thiêng liêng này.
TH!
