1. Đặc điểm của cây mướp
Mướp còn gọi là mướp hương, ty qua, thiên ty qua, bổ ty, ty lạc. Tên khoa học Luffa cylindrical (L.) Roem, (Momordica cylindrical L.). Thuộc họ Bí Curcurbitaceae.
Mướp là một loại dây leo, thân có góc cạnh, màu lục nhạt. Lá to, đường kính 15-25 cm, phiến chia thùy hình 3 cạnh hay hình mác, mép có răng cưa, cuống dài 10-12cm, nháp, tua cuốn phân nhánh.
Hoa màu vàng, hoa đực mọc thành chùm, hoa cái mọc đơn độc.
Quả hình thoi hay hình trụ, dài 0,25 đến 1m, có khi hơn, mặt ngoài màu lục nhạt, trên có những đường màu đen chạy dọc theo quả. Hạt rất nhiều, hình trứng, màu nâu nhạt, dài 12 mm, rộng 8-9 mm, hơi có dìa.
Nhiều bộ phận của cây mướp được dùng làm thuốc chữa bệnh.
Cây mướp được trồng ở khắp nơi trong nước ta, thường chỉ để lấy quả luộc hay xào nấu để ăn. Một số ít người dùng xơ, quả, rễ, lá, hạt mướp làm thuốc. Lá hái vào lúc cây đương ra hoa, rễ hái khi cây đã già, quả và hạt khi quả chín.
Quả có saponin, chất nhày, xylan, chất béo, chất protein (1,5%), vitamin B và C, kali nitrat.
2. Công dụng và liều dùng
Theo sách Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam của GS.TS. Đỗ Tất Lợi, mướp được ghi dùng làm thuốc từ lâu, trong các sách cổ, người ta cho rằng mướp có vị ngọt, tính bình, không độc.
Quả mướp nấu nước uống làm lợi sữa cho phụ nữ mới đẻ và làm cho huyết lưu thông, do chất nhày cho nên mướp còn có tác dụng làm dịu.
Rễ có tác dụng làm thoát nước (dùng làm thuốc xổ) và tẩy.
Xơ mướp là vị thuốc thanh lương, hoạt huyết, thống kinh, giải độc, giảm đau, cầm máu dùng trong những trường hợp chảy máu ruột, băng huyết, lỵ ra máu thường đốt tồn tính mà cho uống.
Ngày dùng 5 đến 10g, xơ mướp sắc uống hoặc dùng xơ mướp đốt tồn tính, tán bột cho uống.
Lá mướp vò nát dùng chữa bệnh zona.
3. Đơn thuốc có mướp dùng trong nhân dân
Xơ mướp thiêu tồn tính, tán bột, mỗi lần cho uống 2g, ngày 3 lần dùng chữa các bệnh trĩ ra huyết (lòi dom), trực tràng ra máu, phụ nữ bị tử cung xuất huyết.
Tại Campuchia người ta dùng mướp dưới hình thức sau đây: Chọn một quả mướp khá to, cắt bỏ ngang phía trên, cho vào ruột quả mướp 37.7g kali nitrat (diêm tiêu), đậy nắp lại. Cho vào lò đun cho nóng (phải giữ quả mướp thẳng đứng).
Xơ mướp chữa bệnh trĩ.
Sau khi diêm tiêu đã tan, quả mướp đã chín (mềm nhũn), lấy ra nghiền nát, lọc qua vải, chia nước này cho uống trong 5 -6 ngày để làm thuốc lợi tiểu.
