Ngũ vị tử còn có tên khác là huyền cập, ngũ mai tử.
Ngũ vị tử là quả chín phơi hay sấy khô của cây Ngũ vị (Schisandra sinensis Baill.), thuộc họ Ngũ vị tử (Schisandraceae).
Nam Ngũ vị tử là quả của cây Nắm cơm (Kadsura japonica L.), cùng thuộc họ Ngũ vị tử. Cây có ở Trung Quốc và nước ta (Cao Bằng, Lào Cai, Lai Châu), nhưng chưa được khai thác.
Ngũ vị tử có các dẫn chất dibenzo [a,c] cycloocten (các Schisandrin). Ngoài ta còn có tinh dầu có mùi chanh, acid citrric, acid malic, acid tartric. Tác dụng trấn tĩnh, chống kinh giật, cầm ho, giảm đau, chống loét, bảo vệ tế bào gan…
Ngũ vị tử là quả chín khô của cây ngũ vị.
Theo Đông y, ngũ vị tử vị chua, tính ôn; vào kinh phế và thận. Tác dụng an thần, liễm phế, bổ thận, chỉ hãn sáp tinh chỉ tả sinh tân chỉ khát.
Ngũ vị tử trị viêm khí phế quản mạn tính gây hen suyễn, sau các bệnh sốt nhiễm trùng, mất nước, khát nước. Còn trị hồi hộp đánh trống ngực, tim đập mạnh loạn nhịp, mất ngủ, ngủ hay mê, quên lẫn giảm trí nhớ. Liều dùng: 4g đến 8g.
Bài thuốc trị bệnh từ ngũ vị tử trị
Chữa chứng cơ thể hư nhược, ra nhiều mồ hôi (tự ra nhiều mồ hôi hoặc mồ hôi trộm)
Bá tử nhân 125g, bán hạ khúc 125g, mẫu lệ 63g, nhân sâm 63g, ma hoàng căn 63g, bạch truật 63g, ngũ vị tử 63g, đại táo 30 quả.
Đại táo nấu nhừ, nghiền nát loại bỏ hạt. Các vị khác nghiền chung thành bột mịn, trộn với nước đặc đại táo, làm hoàn bằng hạt ngô. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 20 – 30 viên. Có thể làm dưới dạng bột.
Đảng sâm 12g, mạch môn đông 12g, ngũ vị tử 6g, tang phiêu tiêu 12g. Sắc uống.
Ngũ vị tử trị nhiều bệnh: viêm gan, bổ thận chữa yếu sinh lý, ra nhiều mồ hôi, hen suyễn…
Chữa thận dương hư, hoạt tinh
Tang phiêu tiêu 12g, ngũ vị tử 8g, long cốt 12g, phụ tử 12g. Các vị làm thành viên hoàn, hoặc sắc uống.
Chữa chứng tân dịch không đủ, miệng khô, khát nước
Đảng sâm 12g, mạch đông 12g, ngũ vị tử 6g. Sắc uống.
Kiêng kỵ: Không dùng ngũ vị tử cho người bên ngoài có biểu tà, trong có thực nhiệt. Người viêm khí phế quản mới khởi phát gây ho sốt không dùng.
